कोजागरी पौर्णिमा (Kojagari Poornima) हा आश्विन पौर्णिमेला येणारा भारतीय हिंदू संस्कृतीतील महत्त्वाचा दिवस मानला जातो. इंग्रजी दिनदर्शिकेनुसार ‘कोजागरी पौर्णिमा’ बहुधा सप्टेंबर ते ऑक्टोबर या दरम्यान असते.कृषी संस्कृतीत ह्या दिवसाला विशेष महत्त्व आहे. या पौर्णिमेला ‘माणिकेथारी’ असेही संबोधिले जाते.पण हिंदू मान्यतेनुसार या पौर्णिमेच्या दिवशी साक्षात लक्ष्मीदेवी चंद्रमंडळातून येऊन पृथ्वीवर उतरते.आणि मध्यरात्री (संस्कृतमध्ये) ‘को जागर्ति’ असे म्हणत मनुष्याचे प्रयत्न पहात पृथ्वीतलावर संचार करीत असते अशी धारणा आहे.मान्यता आहे की कोण जागे आहे याचा मथितार्थ आहे कोण सजग आहे आणि ज्ञानासाठी आतुर आहे असे देवी विचारत येते.
कोजागरी पौर्णिमा, ज्याला “कोजागरी रात्री” म्हणूनही ओळखले जाते, हा एक विशेष सण आहे जो भारतीय उपखंडातील विशेषतः महाराष्ट्रात मोठ्या आनंदाने साजरा केला जातो. हा सण आश्विन महिन्यातील पौर्णिमेला येतो, जो साधारणतः ऑक्टोबर किंवा नोव्हेंबरमध्ये असतो. या रात्री देवी लक्ष्मीची पूजा केली जाते, ज्यामुळे हा सण समृद्धी, ज्ञान, आणि ऐश्वर्याचे प्रतीक मानला जातो.
ऐतिहासिक पार्श्वभूमी
कोजागरी पौर्णिमेचा इतिहास प्राचीन काळापासून आहे. भारतीय पुराणांमध्ये देवी लक्ष्मीला धन, समृद्धी आणि कल्याणाची देवी मानले जाते. या रात्री देवी लक्ष्मी पृथ्वीवर भटकंती करतात आणि आपल्या भक्तांना आशीर्वाद देण्यासाठी जागृत असतात. कोजागरी म्हणजे “कोण जागले आहे?” हा प्रश्न विचारला जातो, जेव्हा देवी लक्ष्मी भटकताना आपल्या भक्तांना प्रश्न करतात. हे प्रश्न साधारणतः सुख, समृद्धी आणि ज्ञान यांच्याबद्दल असतात.
पूजा पद्धती
कोजागरी पौर्णिमेच्या रात्री देवी लक्ष्मीची पूजा केली जाते. पूजा विधी साधारणतः खालीलप्रमाणे असतात:
- स्नान आणि शुद्धता: या दिवशी लोकांना स्वच्छ स्नान करून नवीन कपडे घालण्याची परंपरा आहे. शुद्धता साधणे हे पूजा करण्याचे पहिले पाऊल असते.
- घराची सजावट: लोक आपल्या घरात रंगीबेरंगी रांगोळ्या, दिवे आणि वाती लावून सजवतात. घराच्या प्रत्येक कोपऱ्यात लक्ष्मीचा स्वागत करण्यासाठी तयारी केली जाते.
- पूजा सामग्री: पूजा करण्यासाठी विशेष साहित्याची तयारी केली जाते. यामध्ये तांदूळ, साखर, दही, फळे, आणि लक्ष्मीच्या प्रतिमेचा समावेश असतो. याशिवाय, विशेषत: तिळाचे लाडू, बासुंदी आणि मिठाई बनवली जाते.
- लक्ष्मी पूजन: रात्री देवी लक्ष्मीच्या प्रतिमेची पूजा केली जाते. या वेळी लोक देवीच्या समोर ताजे फुलं आणि विशेष पदार्थ अर्पण करतात.
- उपवास: काही भक्त उपवास करून देवी लक्ष्मीच्या आशीर्वादासाठी प्रार्थना करतात. उपवासामुळे भक्तीचा अनुभव अधिक गहिरा होतो.
सांस्कृतिक महत्त्व
कोजागरी पौर्णिमा हा एक सामाजिक सण आहे. या रात्री लोक एकत्र येऊन आपल्या नात्यांचा उत्सव साजरा करतात. कुटुंबातील सदस्य एकत्र येतात, गोड पदार्थांचे आदान-प्रदान करतात आणि एकमेकांना शुभेच्छा देतात. यामुळे आपसात प्रेम आणि सहिष्णुतेचे बंध तयार होतात.
सणाच्या दिवशी लोक लक्ष्मी पूजनासोबतच आपल्या कामातील यश आणि समृद्धीच्या कामनाही करतात. यामुळे आर्थिक स्थिरता साधण्यासाठी ही पूजा महत्त्वाची ठरते.
संग्रहित माहिती
वरील माहिती आमच्या वाचनात आली असून आम्ही याचाशी सहमत आहोतच असे नाही.